Những tín hiệu cảnh báo rối loạn phân ly mà cha mẹ có thể đã bỏ qua

Ngày 26-12-2025
Nhiều cha mẹ chỉ thực sự bắt đầu lo lắng khi các biểu hiện bất thường của con xuất hiện lặp đi lặp lại hoặc ngày càng nghiêm trọng. Tuy nhiên, rối loạn phân ly ở trẻ em và thanh thiếu niên không phải là hiện tượng hiếm gặp hay cá biệt. Việc hiểu rõ mức độ phổ biến của rối loạn này, cũng như những biểu hiện thường gặp, là bước quan trọng giúp cha mẹ nhận diện sớm và tránh bỏ sót các tín hiệu cảnh báo.


 

Trước khi đi vào các biểu hiện cụ thể, cần nhìn nhận rằng rối loạn phân ly không phải là vấn đề hiếm gặp trong thực hành lâm sàng tâm thần trẻ em. Các nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam cho thấy tỷ lệ mắc rối loạn này cao hơn nhiều so với nhận thức phổ biến của cộng đồng.

Trên thế giới, rối loạn phân ly được ước tính ảnh hưởng đến khoảng 1 - 2% dân số, với tỷ lệ cao hơn trong các mẫu bệnh nhân tâm thần và nhóm có tiền sử sang chấn. Ở thanh thiếu niên điều trị ngoại trú tâm thần, một số nghiên cứu cho thấy gần một nửa có thể đáp ứng chẩn đoán một rối loạn phân ly cụ thể.

Tại Việt Nam, chưa có khảo sát dịch tễ học cộng đồng quy mô quốc gia. Dữ liệu hiện có chủ yếu đến từ các nghiên cứu tại bệnh viện. Tại Khoa Sức khỏe vị thành niên - Bệnh viện Nhi Trung ương, rối loạn phân ly được ghi nhận là một trong những rối loạn thường gặp ở lứa tuổi 10 - 19, nữ nhiều hơn nam, với đa số trường hợp liên quan rõ rệt tới sang chấn tâm lý trong gia đình và nhà trường. Các số liệu này cho thấy rối loạn phân ly không hiếm trong thực hành lâm sàng ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Những con số thống kê cho thấy rối loạn phân ly xuất hiện ở một tỷ lệ đáng kể trong nhóm trẻ em và thanh thiếu niên, đặc biệt là những em có tiền sử sang chấn tâm lý. Tuy nhiên, điều khiến rối loạn này khó được phát hiện sớm chính là các biểu hiện rất đa dạng và dễ bị nhầm lẫn.

Ở trẻ em và thanh thiếu niên, rối loạn phân ly không chỉ biểu hiện bằng cảm xúc hay hành vi mà còn có thể xuất hiện dưới dạng các triệu chứng cơ thể. Chính sự đa dạng này khiến nhiều gia đình đi khám nhiều chuyên khoa khác nhau nhưng vẫn chưa tìm ra nguyên nhân rõ ràng. Một số biểu hiện thường gặp như:

- Triệu chứng cơ thể dạng thần kinh: ngất, co giật giống động kinh, yếu liệt, run, rối loạn dáng đi, mất cảm giác, mù, câm… nhưng khám thần kinh và cận lâm sàng không phát hiện tổn thương phù hợp. Triệu chứng thường khởi phát hoặc nặng lên sau các sự kiện căng thẳng.
 
- Rối loạn trí nhớ và ý thức: khoảng trống ký ức về một sự kiện, một giai đoạn thời gian hoặc về những việc trẻ đã làm; không giải thích được mình đã đến nơi nào đó bằng cách nào.
 
- Thay đổi bản sắc, hành vi, cảm xúc: thay đổi đột ngột tính cách, sở thích, giọng nói, cách xưng hô, chữ viết; cảm giác “có nhiều con người bên trong”; khoảng trống trí nhớ sau các giai đoạn hành vi khác thường.
 
- Cảm giác tách rời bản thân và thế giới: thấy mình như đang xem phim về chính mình; môi trường xung quanh mờ ảo, không thật; nghe người khác nói nhưng không cảm giác như nói với mình.
 
- Dấu hiệu tâm lý - hành vi đi kèm: lo âu, trầm cảm, hành vi tự làm hại, rối loạn giấc ngủ, ác mộng, sa sút học tập, né tránh đến trường hoặc thu hẹp giao tiếp xã hội.
 
Rối loạn phân ly ở trẻ em và thanh thiếu niên không phải là hiện tượng hiếm gặp, nhưng lại thường bị chẩn đoán muộn do biểu hiện phức tạp và dễ nhầm lẫn. Từ các triệu chứng cơ thể không tìm thấy nguyên nhân thực thể cho đến những thay đổi tinh tế trong trí nhớ, cảm xúc và hành vi, tất cả đều có thể là tín hiệu cho thấy trẻ đang phải đối mặt với những căng thẳng vượt quá khả năng chịu đựng.

Việc nhận diện sớm các biểu hiện rối loạn phân ly không nhằm làm cha mẹ thêm lo lắng, mà để mở ra cơ hội can thiệp kịp thời và đúng hướng. Khi trẻ được lắng nghe, được thấu hiểu và được hỗ trợ phù hợp, quá trình hồi phục hoàn toàn có thể diễn ra tích cực, giúp trẻ từng bước lấy lại cảm giác an toàn và ổn định trong cuộc sống.

Tài liệu tham khảo
1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
2. Putnam, F. W. (1997). Dissociation in children and adolescents: A developmental perspective. Guilford Press.
3. Nguyễn Thị Hồng, & cộng sự. (2023). Đặc điểm lâm sàng và yếu tố liên quan ở bệnh nhân vị thành niên mắc rối loạn phân ly điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương. Tạp chí Nghiên cứu Y học, 164(4), 98–106.
 
Tác giả: HVCH. Nguyễn Thúy An; ThS. Vũ Văn Thuấn

Tin liên quan

  • Khi gia đình trở thành điểm tựa trong điều trị rối loạn phân ly

    26-12-2025
    Khi trẻ được nhận diện là có dấu hiệu rối loạn phân ly, câu hỏi lớn nhất của nhiều cha mẹ thường là: “Liệu con có điều trị được không?” và “Gia đình cần làm gì để giúp con?”. Thực tế cho thấy, dù rối loạn phân ly là một nhóm rối loạn phức tạp, nhưng trẻ hoàn toàn có khả năng hồi phục nếu được can thiệp đúng cách và đủ sớm.

  • Hiểu về Rối loạn phân ly - Liệu con bạn có đang “giả vờ”?

    26-12-2025
    Trong những trường hợp đó, rối loạn phân ly là một khái niệm quan trọng nhưng vẫn còn rất xa lạ với nhiều gia đình. Không ít trẻ bị hiểu lầm là “giả vờ”, “làm quá”, “yếu đuối” hoặc bị quy kết do thiếu ý chí, trong khi thực tế, đây là một phản ứng tâm lý phức tạp và có cơ sở khoa học rõ ràng.

Tin đã đăng