Gỡ rối cho cha mẹ: 5 phản ứng sai lầm khi con say mê trò chơi điện tử

Ngày 12-12-2025
Trẻ ở lứa tuổi thanh thiếu niên thường có nhu cầu rất lớn: muốn khám phá chính mình, tìm kiếm niềm vui mới, và quan trọng nhất là kết nối với bạn bè. Do vậy, chơi game online trở thành một hoạt động giải trí vô cùng phổ biến và hấp dẫn đối với nhiều trẻ. Tuy nhiên, niềm vui này rất dễ bị đẩy đi quá xa. Với một số trẻ, việc chơi game có thể trở thành thói quen không lành mạnh, dẫn đến hành vi chơi game quá nhiều hoặc thậm chí là nghiện game. Nghiện game ở giới trẻ đang là vấn đề ngày càng đáng lo ngại, đặc biệt là khi nó không chỉ dừng lại ở một sở thích hay một cách giải trí thông thường. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức nhìn nhận tình trạng này là một rối loạn hành vi cần được quan tâm và hỗ trợ.

Hiểu về Game và hành vi chơi game quá mức
 
1. Game được hiểu như thế nào?
Game hay trò chơi điện tử là phần mềm mô phỏng các sự vật, hiện tượng thực tế hoặc tưởng tượng, cho phép người chơi tương tác trong một không gian ảo theo những quy tắc đã được lập trình sẵn, thông qua các thiết bị điều khiển để tương tác với các sự vật, hiện tượng đang xảy ra.

2. Phân biệt giữa “nghiện” game và “lạm dụng” game
Trong quá trình lớn lên, nhiều trẻ có thể chơi game với tần suất cao hơn bình thường, nhưng nếu sinh hoạt hàng vẫn được duy trì thì hành vi chỉ đang dừng ở mức lạm dụng game. Tuy nhiên, khi hành vi này lấn át học tập, các hoạt động xã hội và trẻ không còn kiểm soát được thời gian chơi, đó có thể là dấu hiệu của nghiện game. Bảng dưới đây cung cấp những tiêu chí cơ bản giúp phụ huynh phân biệt rõ hai mức độ này:
 

3. Vậy “nghiện game” là như thế nào?
Nghiện game thường được gọi là Rối loạn chơi game trên Internet, được đặc trưng bởi hành vi chơi game mang tính cưỡng bức và mất kiểm soát, dẫn đến suy giảm đáng kể trong các lĩnh vực chức năng cá nhân, xã hội và học tập.
 

Nhà trị liệu tâm lý trẻ em và vị thành niên Ryan Lowe cho biết một trong những khía cạnh của nghiên game là nó có các dấu hiệu và triệu chứng rõ ràng. Trẻ khi bắt đầu lệ thuộc vào game thường không muốn rời khỏi trò chơi khi được gọi đi ăn tối hoặc làm những việc khác. Khi tình trạng nghiện game trở nên trầm trọng hơn, chúng có thể trở nên đau khổ khi bị yêu cầu rời khỏi trò chơi, hay thậm chí là tức giận hoặc buồn bã. Theo thời gian, điều này có thể dẫn đến việc trẻ sẽ hoàn toàn từ bỏ các sở thích khác: giao lưu, các sự kiện của gia đình và các hoạt động sáng tạo, thể thao,…

4. Một số dấu hiệu về nghiện game mà cha mẹ có thể tham khảo
Chơi game có thể mang lại niềm vui và giúp trẻ phát triển một số kỹ năng tư duy nhất định. Tuy nhiên, khi hoạt động này bắt đầu chiếm quá nhiều thời gian và ảnh hưởng tiêu cực đến sinh hoạt hằng ngày của con, đây chính là lúc cha mẹ cần theo dõi sát sao.

Cần nhận diện sớm các vấn đề tiềm ẩn, dưới đây là những dấu hiệu cho thấy thói quen chơi game của con bạn đang vượt qua giới hạn giải trí thông thường:

a) Dấu hiệu về tâm lý
- Game thống trị suy nghĩ: Trẻ thường xuyên nghĩ về việc chơi game; game chiếm ưu thế, lấn át mọi mối quan tâm khác (học tập, bạn bè ngoài đời,...).

- Bồn chồn, khó chịu khi không được chơi: Trẻ cảm thấy buồn bã, bồn chồn, hoặc tức giận khi bị cấm/không thể chơi. Đây là biểu hiện của sự phụ thuộc tâm lý.
- Dùng game để vui vẻ hoặc giảm căng thẳng: Coi game là nguồn giải trí chính duy nhất hoặc là cách duy nhất để đối phó với buồn bã, lo lắng.

b) Dấu hiệu về hành vi mất kiểm soát
- Không thể ngừng hoặc giảm thời lượng chơi: Trẻ không thể tự mình dừng lại hoặc giảm bớt thời gian chơi game, dù đã cố gắng. Đây là tiêu chí cốt lõi của các rối loạn hành vi.
- Nói dối về thời gian chơi: Trẻ cố gắng che giấu hoặc nói giảm số giờ chơi game.
- Tiếp tục chơi dù biết rõ hậu quả: Dù biết rõ việc chơi game quá nhiều đang gây hại (ảnh hưởng sức khỏe, học tập), trẻ vẫn không thể dừng lại.

c) Biểu hiện ảnh hưởng tới bản thân
- Mất hứng thú với sở thích cũ: Bỏ bê hoặc không còn hứng thú với các hoạt động, sở thích (thể thao, đọc sách, năng khiếu,...) mà trước đây trẻ từng yêu thích.
- Gặp vấn đề ở trường hoặc ở nhà: Xảy ra mâu thuẫn với cha mẹ, kết quả học tập sa sút, giảm tập trung, hay vi phạm nội quy do chơi game.

Khi nào cần thăm khám và can thiệp?
Lưu ý về thời gian: Hành vi mất kiểm soát do chơi game cần kéo dài ít nhất 12 tháng và thời gian chơi dài quá mức (thường là trên 5 tiếng mỗi ngày) để được xem xét chính thức là "nghiện game".

Khi nào cần tìm chuyên gia: Nếu phụ huynh nhận thấy con có những dấu hiệu mất kiểm soát nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe, việc học hoặc các mối quan hệ xã hội, hãy nhanh chóng tìm kiếm sự trợ giúp từ chuyên gia (Bác sĩ Tâm thần hoặc Nhà tâm lý học Lâm sàng).

Chẩn đoán chính thức và kế hoạch can thiệp phù hợp phải được thực hiện bởi các chuyên gia sức khỏe tâm thần có chuyên môn.
 
Những điều cha mẹ Nên và Không nên làm

05 sai lầm phổ biến của cha mẹ khi biết con nghiện game
Khi con cái quá phụ thuộc vào game cha mẹ thường rơi vào trạng thái căng thẳng. Ở trạng thái đó, phụ huynh có thể đưa ra những phản ứng bộc phát mà sau đó có thể cảm thấy hối tiếc. Dưới đây là 5 sai lầm thường gặp và cách phòng tránh:

1. Hành động bột phát trong cơn giận dữ: Khi căng thẳng và mất kiên nhẫn, phụ huynh dễ có những hành vi bộc lộ giận dữ theo cách tiêu cực như la hét, rút dây nguồn, tắt máy tính/điện thoại hoặc đập phá thiết bị chơi game. Tuy nhiên, cha mẹ hãy nhớ rằng việc duy trì sự bình tĩnh luôn là lựa chọn hiệu quả nhất.

2. Dùng trò chơi điện tử làm hình phạt: Tước quyền chơi game vì những lỗi không liên quan như về nhà muộn, thiếu tôn trọng,… Biện pháp này không hiệu quả vì sự trừng phạt không liên quan đến hành vi sai phạm, ít tạo ra thay đổi và thậm chí có thể gây ra sự tức giận, chống đối và cảm giác bất công ở tuổi teen.

3. Để con tự do/Thực hiện lệnh cấm tuyệt đối: Việc để trẻ tự do hoàn toàn trong việc chơi game cũng là sai lầm, trừ khi trẻ có mức độ tự quản lý cao. Ngược lại, cấm đoán tuyệt đối cũng thường phản tác dụng, khiến trẻ khao khát và tìm cách chơi lén lút. Nên duy trì các giới hạn hợp lý và ổn định, tránh cực đoan ở cả hai phía.

4. Cho rằng trò chơi là vấn đề cốt lõi: Nhiều phụ huynh xem game như nguyên nhân chính, nhưng chơi quá mức thường chỉ là biểu hiện của các khó khăn nền tảng như stress, lo âu, thiếu gắn kết hoặc né tránh cảm xúc. Với trẻ không có vấn đề tiềm ẩn, thiết lập giới hạn là đủ; còn với trẻ có khó khăn về cảm xúc – xã hội, cần tập trung can thiệp vào nguyên nhân sâu xa hơn là cấm đoán trò chơi.

5. Tranh cãi và giảng giải (lên lớp): Tranh cãi gay gắt hiếm khi giúp giải quyết vấn đề. Ở tuổi vị thành niên, trẻ thường xem tranh cãi như một “đấu trường” quen thuộc và có xu hướng đối đầu. Tương tự, chế độ giảng giải chỉ khiến trẻ thờ ơ và không tiếp thu. Phụ huynh nên hướng tới các cuộc thảo luận mang tính xây dựng, đặt câu hỏi và hợp tác giải quyết vấn đề.

05 phản ứng thay thế để tránh xung đột

1. Cha mẹ hãy bình tĩnh lại và điều chỉnh cảm xúc của mình trước khi phản ứng với trẻ.
Cha mẹ nên tạm ngừng phản ứng khi bản thân đang tức giận, hãy dành vài phút để điều chỉnh lại cảm xúc của mình, bằng cách đi sang phòng khác khoảng vài phút hoặc đi hít thở sâu. Chỉ nên bắt đầu trò chuyện khi cảm xúc được ổn định.

2. Cha mẹ cần tách rõ hành vi của trẻ và quyền được chơi game, không trộn lẫn hai việc này khi đưa ra quyết định.
Không nên phạt trẻ bằng cách cấm chơi game khi lỗi của trẻ không liên quan đến việc chơi game (Ví dụ: điểm kém, quên việc nhà,...). Thay vào đó, cha mẹ nên xử lý theo hướng hành vi nào thì hậu quả tương ứng với hành vi đó. Không dùng game như hình phạt cho mọi lỗi trẻ mắc phải.
Chẳng hạn:
- Trẻ không tuân thủ thời gian đã thoả thuận dành cho việc chơi game → Giảm thời lượng chơi cho hôm sau.
- Trẻ quên dọn phòng → Yêu cầu hoàn thành việc nhà thêm thời gian thay vì các hình phạt liên quan trực tiếp tới game.

3. Cha mẹ cần đặt ra những giới hạn rõ ràng và giữ chúng ổn định, thay vì lúc thì cấm hoàn toàn, lúc lại thả lỏng.
Cha mẹ xây dựng thời gian hợp lý cho việc chơi game: giới hạn thời lượng, khung giờ và thời gian làm hoạt động khác. Các quy tắc, kế hoạch nên được thống nhất rõ ràng cùng trẻ và được duy trì một cách nhất quán.

4. Cha mẹ nên tìm hiểu nguyên nhân thật sự khiến con gặp khó khăn, thay vì quy mọi vấn đề đều do việc chơi game.
Dành quá nhiều thời gian cho game có thể là biểu hiện của căng thẳng, buồn chán, cô đơn hoặc áp lực. Cha mẹ nên tìm hiểu bằng cách hỏi con rằng “Vì sao con lại chơi game nhiều?”; “Game thu hút con ở điểm nào?” thay vì chỉ tập trung cấm đoán.

5. Chuyển tranh cãi thành cơ hội để cùng con trò chuyện và hợp tác tìm cách giải quyết vấn đề.
Cha mẹ nên tiếp cận trẻ bằng cách đặt những câu hỏi mở để trẻ có thể chia sẻ. Cha mẹ nên lắng nghe tích cực và khuyến khích trẻ cùng nghĩ ra giải pháp. Các cuộc thảo luận nên diễn ra trong trạng thái công bằng và thật sự bình tĩnh, tránh việc cha mẹ “lên lớp” hoặc phán xét con mình.

Việc trẻ say mê trò chơi điện tử là điều dễ hiểu trong thời đại số, nhưng khi niềm vui này trở nên mất kiểm soát, cha mẹ cần tiếp cận vấn đề bằng sự thấu hiểu thay vì phản ứng vội vàng. Bằng cách thay thế những phản ứng sai lầm bằng các chiến lược phù hợp, cha mẹ có thể giúp trẻ lấy lại sự cân bằng trong cuộc sống. Bên cạnh đó, cha mẹ nên tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia sức khoẻ tâm thần trong trường hợp trẻ có các dấu hiệu nghiêm trọng để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Nguồn tham khảo:
https://www.intunefamily.com/blog/5-mistakes-to-avoid-video-games-teenagers
https://patient.info/features/childrens-health/how-to-spot-the-signs-of-gaming-addiction-in-children
 
Tác giả: Vũ Văn Thuấn; Nguyễn Ngọc Huyền

Tin liên quan

  • Lớp kỹ năng xã hội Online với chủ đề: Nhận biết và kiểm soát trì hoãn

    9-12-2025
    Làm sao vừa học tốt vừa tận hưởng cuộc sống trong môi trường đầy cám dỗ của thiết bị điện tử trong bối cảnh mạng xã hội rất nhiều hoạt động hấp dẫn? Đây là câu hỏi mà lớp Kỹ năng xã hội đã cùng tìm hiểu trong chủ đề “Nhận biết và kiểm soát trì hoãn”. Qua các hoạt động và thảo luận, học viên được hướng dẫn để hiểu nguyên nhân trì hoãn và cách quản lý thói quen này, giúp việc học và cuộc sống cân bằng hơn.

  • Gen Z – Thế hệ công nghệ số và những thách thức cần được quan tâm

    16-5-2025
    "Gen Z" trưởng thành trong môi trường công nghệ phát triển vượt bậc, linh hoạt trong tiếp nhận thông tin và thể hiện cá tính qua mạng xã hội. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ số cũng khiến họ mặc phải những vấn đề về sức khỏe tâm thần. Vì vậy, dưới góc nhìn của Chuyên gia Tâm lý sự quan tâm từ gia đình, nhà trường và xã hội là một yếu tố quan trọng.

Tin đã đăng